Małą
Galerię Tworzyli

“Sztuka niczego nie musi, ponieważ sztuka jest wolna.”

Wasilly Kandinsky

Placówka Kultury pod nazwą „Mała Galeria” powstała staraniem oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Biura Wystaw Artystycznych w Nowym Sączu – w skomplikowanym historycznie okresie przemian społecznych i kulturalnych ubiegłego wieku. Swój indywidualny charakter artystyczny zawdzięcza ludziom, którzy tworzyli ją niemal od samego początku istnienia.


Wśród osób związanych z nowosądeckim środowiskiem artystycznym była Maria Ritter. Urodzona 11 października 1899 w Nowym Sączu, zmarła 25 marca 1976 tamże. Polska malarka, rzeźbiarka, działaczka społeczna, związana ze swym rodzinnym miastem. W okresie II wojny światowej, podczas okupacji hitlerowskiej czynnie działała w konspiracji, kolportaż prasy podziemnej, pomagała w akcjach pomocy więźniom politycznym i Polakom wysiedlonym z ziem wschodnich. Współpracowała z PCK i Komitetem Pomocy Społecznej.

1 Maria Ritter, BWA Nowy Sącz, marzec 1961

Po zakończeniu II Wojny Światowej zajęła się tworzeniem Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków w Nowym Sączu. Na ogólnopolskich zjazdach ZPAP w Warszawie i regionalnych w Krakowie, reprezentowała interesy środowisk twórczych z Nowego Sącza i okolic. W 1949 została radną Miejskiej Rady Narodowej w Nowym Sączu i członkiem Komisji Oświatowej oraz Komisji Ochrony Zabytków. W 1950 wstąpiła do Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju. Funkcje te pozwoliły Marii Ritter na doprowadzenie wraz z gronem kolegów z ZPAP do otwarcia w Nowym Sączu Biura Wystaw Artystycznych w 1957.

 

2 Otwarcie wystawy prac Bolesława Barbackiego, 15.01.1967 r. Fot. arch. TPSP

Irena Włodykowa

Artystka urodziła się w 1902 roku w Kolbuszowej, z wykształcenia była nauczycielką. Zmarła w 1989 roku. Ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Tarnowie i pracowała jako instruktor zajęć plastycznych. Od 1946 r. zamieszkała z rodziną w Nowym Sączu. Przez wiele lat prowadziła zajęcia z rysunku i malarstwa w pozaszkolnych placówkach oświatowych. Swoje prace plastyczne prezentowała na wystawach organizowanych przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. W uznaniu za oryginalne oraz wybitne osiągnięcia artystyczne w 1964 roku została przyjęta do Związku Polskich Artystów Plastyków.

Irena Włodykowa z młodzieżą, 1969 r. Fot. arch. TPSP

Jadwiga Marschalkó-Kosalowa

Urodzona w 1908 roku w Strzyżowie, zmarła w 1984. Przez rok Studiowała w Państwowym Instytucie Sztuki w Krakowie. W latach 1943-45 prowadziła pracownię pamiątkarsko-rzeźbiarską. Rozbudzała zainteresowania plastyczne wśród dzieci i młodzieży. Mimo iż nie uzyskała dyplomu ukończenia studiów, decyzją specjalnej komisji kwalifikacyjnej, została przyjęta do ZPAP. Od 1945 roku aktywnie działała w zarządzie nowosądeckiego Oddziału ZPAP, a w 1974 roku odstąpiła połowę rodzinnego domu przy ul. Jagiellońskiej 76 na siedzibę zrzeszonych artystów z galerią wystawienniczą.

4 Otwarcie Wystawy Witolda Chomicza (z prawej strony). Z lewej strony: Irena Ombachowa, Ewa Harsdorf, Jadwiga Marschalkó-Kosalowa 1967 r. Fot. arch. TPSP

Jan Powała-Dzieślewski

Artysta malarz, pedagog, prezes Polskiej Organizacji Artystów Plastyków “Kapitol”. Urodzony 7 kwietnia 1907 roku w Nowym Sączu, zmarł 8 stycznia 1985 tamże. Swoje wrodzone zdolności plastyczne rozwijał w II Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego pod kierunkiem prof. Romualda Reguły – artysty malarza. Po zaliczeniu egzaminu dojrzałości w 1929 r. odbył studia malarskie na wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie m.in. pod kierunkiem prof. Ferdynanda Ruszczyca i prof. Ludomira Ślendzińskiego. Prezes i współtwórca Polskiej Organizacji Artystów Plastyków “Kapitol”. Jego prace artystyczne były przedstawiane na wielu wystawach krajowych i zagranicznych.

5 Otwarcie Dorocznej Wystawy ZPAP, Z lewej strony Mieczysław Bogaczyk, Jan Powała-Dzieślewski, Krzysztof Kuliś, Ewa Harsdorf, , 1975 r. Fot. arch. TPSP

W latach 1946-1955 był wykładowcą, a później dyrektorem Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Bielsku-Białej. W 1955 r. przewodniczący Sekcji Grafiki Okręgu ZPAP w Katowicach. W latach 1937-39 przewodniczący Gromady Artystyczno-Literackiej „ŁOM” w Nowym Sączu. Członek-organizator ZPAP w Nowym Sączu i jego pierwszy prezes. Po powrocie do rodzinnego miasta w 1959 r. pracował jako nauczyciel. W 1961 r. założył w Nowym Sączu „Grupę Czterech” (z Marią Ritter, Mieczysławem Bogaczykiem i Stanisławem Szafranem), działającą do roku 1971. Okresowo pełnił też funkcję prezesa cepeliowskiej spółdzielni „Twórczość”.

Krzysztof Kuliś

Bezpośredni świadek, uczestnik, a także kreator większości wydarzeń Biura Wystaw Artystycznych. Ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych oraz Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. Na jego losy artystyczne i zawodowe duży wpływ miała Maria Ritter, Irena Włodykowa oraz Jadwiga Marschalko-Kosalowa. To właśnie te Panie wprowadziły go w pracę społeczną w Związku Polskich Artystów Plastyków. W 1973 roku rozpoczął swoją działalność jako najmłodszy kierownik delegatury BWA. W ciągu 35 lat pracy w MBWA pełnił jednocześnie różne funkcje społeczne, w tym Prezesa Oddziału ZPAP w Nowym Sączu (1977-83) oraz Prezesa Stowarzyszenia Pastelistów Polskich (od 1995).

Fot. Krzysztof Kuliś – archiwum prywatne

“Swoją pracę zawsze traktowałem, jako zaszczytną misję. Moim nadrzędnym celem było “zaprzyjaźnianie” ze Sztuką, jak najliczniejszej części społeczeństwa, a w szczególności – młodzieży. (…) Pragnąłem, aby oferta artystyczna MBWA była interesująca zarówno dla widzów, jak i zapraszanych tutaj twórców. Przez dziesięciolecia starałem się budować znaczną i silną pozycję instytucji na arenie ogólnopolskiej i międzynarodowej, organizując wystawy i wydarzenia artystyczne o uznanej renomie (…).” – Krzysztof Kuliś

Fot. Otwarcie Wystawy Kazimierza Kopczyńskiego, Krzysztof Kuliś (po raz pierwszy jako szef BWA), Stanisław Szafran, 1973 r. Fot. arch. TPSP.

Alicja Hebda, wieloletnia dyrektor Nowosądeckiej Galerii. Absolwentka Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest Honorowym Członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków. Pani Alicja Hebda jako gospodarz Galerii potrafiła dostrzec i wydobyć szczególny geniusz będący istotą sztuki u każdego artysty goszczącego w murach Galerii.

Tak o pracy w instytucjach kulturalnych pisała sama Pani Alicja Hebda w artykule znajdującym się w archiwum Małej Galerii:

„ Kulturalny wizerunek miejsca – potem miasta określają przede wszystkim ludzie  zatrudnieni w tzw. placówkach kulturalnych. (…) Otóż ważne w tym jest uświadomienie sobie relacji pomiędzy ludźmi tworzącymi wizerunki placówek kultury – czyli artystami i tymi, których nazywam organizatorami. Kolejność nie jest przypadkowa. Artysta jest bowiem głównym ogniwem w procesie tworzenia wartości kultury i sztuki, zaś jej organizator istnieje dla ich przekazania i upowszechniania poprzez realizowaną przez siebie, odpowiednią formę działania. Organizator jest również często odkrywcą rodzących się talentów i promotorem artystów (…). Organizator dokonuję ciągłych wyborów, ale i sami są wybierani przez twórców – artystów jeśli gwarantują właściwe formy promowania oferowanych talentów. Tu znowu pojawia się kwestia odpowiedzialności organizatora, jego umiejętności wartościowania sztuki, wiedzy i forma działania. Organizator ostatecznie decyduje o tym jaki stworzy wizerunek dla odbiorcy i czy zaspokoi jego oczekiwania. Zawsze jednak będzie pośrednikiem miedzy artystą i odbiorcą. Od niego macie prawo wymagać, możecie krytykować i oceniać . Korzystajcie ze swoich praw (…)”. (Alicja Hebda, “Wiosenne porządki”, 28.II.1997 r.)

Taką postawą bezsprzecznie odznaczała się sama autorka przytoczonego tekstu. Zawsze otwarta na nowe trendy artystyczne jednocześnie wybierając z pośród nich tylko to co najlepsze – esencje sztuki. Pani Alicja Hebda jako dyrektor przez wiele lat kreowała artystyczne oblicze Nowego Sącza.

Obok działalności Pani Alicji Hebdy wyjątkowe znaczenie dla Małej Galerii miała praca prof. Andrzeja Szarka – artysty rzeźbiarza. Prof. Andrzej Szarek był od 1990 roku artystycznym opiekunem Małej Galerii i jej niekwestionowanym liderem. Jego osobowość i talent sprawiły, że Galeria zyskała oryginalny charakter odznaczający się wysokim poziomem artystycznym. Dziełami sztuki stały się wykonywane przez niego zaproszenia, plakaty, znaki graficzne promujące wydarzenia organizowane w Małej Galerii. Zapraszani do Galerii artyści i publiczność za każdym razem zaskakiwani byli niekonwencjonalną aranżacją wystawy.

Artysta wybierał również Małą Galerię jako obszar swojej działalności twórczej. Realizował happeningi i pokazywał dzieła m.in.: „Rysuny” czyli dojrzałe formy rysunku, plakaty oraz Pro-wizje – projekty rzeźb na nowosądeckich wieżowcach. Na szczególną uwagę zasługują happeningi realizowane przez artystę. Zawsze były to szczególne spektakle o niepowtarzalnej formie.

Wydarzenia te były ingerencją w odwieczne wartości człowieka. Skala działania, którą stosował profesor Andrzej Szarek w swoich akcjach, przełamuje obojętność widza, uwalnia jego wrażliwość i zmusza do refleksji. Profesor Andrzej Szarek jako kreator sztuki stał się dla wielu impulsem do odkrywania nowych artystycznych horyzontów. Jako wieloletni pedagog jest mentorem i opiekunem nowego pokolenia młodych zdolnych ludzi.

Andrzej Szarek – polski rzeźbiarz, profesor Instytutu Sztuki na Wydziale Artystycznym w Cieszynie. Uprawia rzeźbę, rysunek, plakat, performance i happening. Absolwent Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem. Studiował w latach 1980–1985 na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni prof. Jana Kucza. Dyplom z wyróżnieniem uzyskał w 1985 r. Współpracował w latach 1985-1990 z grupą artystyczną „…kim jesteś” z Jerzym Foberem i Czesławem Podleśnym. Pracownik naukowy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i Wyższej Szkole Biznesu Nationale-Louis University w Nowym Sączu. Tytuł naukowy profesora sztuk plastycznych otrzymał w 2005 r. Opiekun artystyczny nowosądeckiej Małej Galerii od 1990 r. do 2020 roku.  Członek Rady Artystycznej Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku od 2000 r. Ojciec Katarzyny Szarek (ur. 1983), rzeźbiarki i pedagoga w Warszawskiej Szkole Reklamy.