Mała Galeria – Nowy Sącz | Galeria sztuki – wystawy obrazów, wernisaże dzieł sztuki, koncerty

Pierwsza siedziba BWA oraz TPSP i ZPAP, ul. Jagiellońska 34, lata 70-te. Fot arch. TPSP.

Dzięki długoletnim staraniom zarządu ZPAP z Panią Marią Ritter na czele oraz przychylności inicjatorów tak zwanego „Eksperymentu Sądeckiego” władze miasta w 1957 roku przydzieliły lokal z kilkoma pomieszczeniami na parterze kamienicy przy ulicy Jagiellońskiej 34.

Lokal ten miał być użytkowany wspólnie przez ZPAP a także powołane w 1956 roku Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych oraz utworzoną w 1957 delegaturę Biura Wystaw Artystycznych w Krakowie. Galeria BWA miała organizować wystawy profesjonalnych artystów z kraju i zza granicy oraz wspierać i promować działalność ZPAP i jego członków, a w szczególności przejąć ciężar organizacji tradycyjnych corocznych wystaw Oddziału. Ważnym zadaniem BWA było prowadzenie działalności edukacyjnej dla młodzieży i dorosłych w tym zakresie. Pomieszczenia biurowe na zapleczu sal wystawowych dzielono wg. ustalonego harmonogramu na zebrania zarządów, walne zebrania i pracę organizacyjną w/w podmiotów.

Po kilkunastu latach wspólnego i w miarę zgodnego bytowania stawało się to coraz uciążliwsze, szczególnie, że wszystkie koszty użytkowania lokalu ponosiło tylko BWA jako jednostka posiadająca stały budżet. Zaczęto myśleć o rozwiązaniu tego problemu.Na początku lat 70tych w Nowym Sączu osiedliła się grupa młodych absolwentów ASP i innych uczelni artystycznych, którzy włączyli się w pracę społeczną ZPAP. Szczególną aktywnością i inicjatywą wyróżniał się Krzysztof Kuliś, któremu Zarząd powierzył wiele zadań (organizacja plenerów, załatwianie spraw młodych plastyków, opieka nad seniorami itp.).

Wystawa z okazji 30lecia O/ZPAP, 1975r. Przewodniczący MRN Kazimierz Węglarski dekoruje Maksymiliana Brożka. Fot arch. TPSP.

W 1972 Zarząd ZPAP zarekomendował kandydaturę K. Kulisia do objęcia zwalnianego stanowiska kierownika BWA. Po konkursowej procedurze i akceptacji wojewódzkiego Wydziału Kultury w Krakowie, objął on to stanowisko w 1973 roku. W 1974 został wybrany na wiceprezesa, a w 1977 na prezesa ZPAP.

W międzyczasie w 1975 powstało województwo Nowosądeckie i BWA jako jedna z trzech instytucji z Nowego Sącza otrzymała status Jednostki Wojewódzkiej, przyjmując do prowadzenia Galerię z Zakopanego.

Ta sytuacja pozwoliła na wznowienie działań nad zrealizowaniem inicjatywy byłej prezes ZPAP Pani Jadwigi Marschalko – Kosal – która zobowiązała się w imieniu Rodziny do odstąpienia połowy swojego domu przy ulicy Jagiellońskiej 76 na siedzibę ZPAP – w zamian za remont tego zabytkowego, ale zrujnowanego obiektu, przeznaczonego de facto do rozbiórki.

Połączenie sił ZPAP i BWA oraz swoista Unia Personalna pozwoliły szybko opracować projekt, przeprowadzić odpowiednie uzgodnienia budowlane, konserwatorskie, zebrać fundusze itp.

W kosztach partycypował także Okręg ZPAP w Krakowie. Prace remontowe trwały z różnymi przestojami i zmianami budowlanymi kilka lat. Mieszkająca tam Pani Marschalko-Kosal z powodu uciążliwości związanych z remontem wkrótce się rozchorowała i zmarła niedługo po oddaniu obiektu do użytku (1984).

W nieukończonych jeszcze wnętrzach “Kossalówki”, jak nazywano początkowo odrestaurowany obiekt zorganizowano pamiętną aukcję dzieł sztuki na rzecz Solidarność w 1980 roku, którą prowadził dr. Antoni Kroh wraz z prezesem Oddziału K. Kulisiem.

Zarząd ZPAP jak i cała ta organizacja w Polsce utrzymywała się ze składek członków i nie miała stabilnego budżetu. W związku z tym nie była w stanie ponosić kosztów utrzymania Kosalówki. Podpisano zatem umowę z BWA o wspólnym prowadzeniu jednostki. BWA zobowiązało się do kontynuowania swojej pracy statutowej w siedzibie ZPAP ze szczególnym uwzględnieniem promowania twórczości Artystów Nowosądeckich i terenu Nowego Województwa oraz utworzenia i prowadzenia tam zajęć międzyszkolnego klubu sztuki.

BWA wyposażyło Galerię w potrzebny sprzęt wystawienniczy i meble oraz ponosiło koszty związane z utrzymaniem obiektu i zatrudnienie personelu.

Artyści zachowali prawo do organizowania tam swoich spotkań i zajęć. Niestety w 1981 w związku z wprowadzeniem stanu wojennego – zawieszono działalność ZPAP w całym kraju, a władze miasta zabezpieczyły lokal przejmując dokumentację ZPAP i klucze do obiektu.

Po ewentualnej reaktywacji ZPAP i nadejściu „lepszych czasów” plastycy mieli wrócić do swojej siedziby.

Rzeczywiście, ZPAP w 1983 roku rozwiązano, a jego majątek skonfiskowano. Organizacja zaczęła działać w konspiracji.

Regularna działalność “Małej Galerii” już w ramach BWA rozpoczęła się więc w 1982 roku, zgodnie z ustaleniami, serią wystaw artystów Nowosądeckich.

1.  Jadwiga Marschalko – Kosal – malarstwo
2.  Irena Włodykowa – malarstwo
3. Motywy Społeczne w twórczości Ewy Harsdorf – malarstwo
4. Ryszard Pietrkiewicz – malarstwo
5. Kiermasz Sztuki TPSP
6. Jan Powała – Dzieślewski – grafika.

W następnych latach pracy Małej Galerii BWA zorganizowano jeszcze ponad 120 wystaw. Prowadzono zajęcia klubów sztuki dla młodzieży i dorosłych. Przygotowywano młodzież do udziału w ogólnopolskich turniejach wiedzy o sztuce, organizowano różne koncerty, spotkania autorskie itp.

Opiekunami Galerii i prowadzącymi zajęcia z ramienia BWA oprócz Krzysztofa Kulisia kolejno byli od 1982 roku : mgr sztuki plastyk Wojciech Szpineter, historyk sztuki Ryszard Miłek, mgr historii sztuki Barbara Szafran, mgr historii sztuki Ewa Szeligiewicz, a od 1989 roku Alicja Hebda.

W 1989 roku ZPAP zostało reaktywowane. Odbyły się zjazdy delegatów w całym kraju, w tym w Krakowie, w którym uczestniczył K. Kuliś. Zapadła tam decyzja, że należy przeprowadzić nowe wybory w Oddziałach mimo, że stan wojenny przerwał kadencję wcześniej wybranych władz zaledwie po kilku miesiącach. K. Kuliś jako były prezes Oddziału i Delegat na Zjazd przekazał kolegom podjęte tam ustalenia, a także zapewnił, że Mała Galeria jest do ich dyspozycji. Ustalono także datę wyborów Zarządu ZPAP w Nowym Sączu.

Niestety zarząd ZPAP i jego nowy prezes nie chcieli podpisać żadnego formalnego zobowiązania w sprawie partycypacji w kosztach utrzymania jednostki wychodząc z założenia, że dyrektor BWA będący jednocześnie członkiem ZPAP jest zobligowany moralnie do wykonywania woli zarządu, w tym pokrywania kosztów finansowych z budżetu BWA na rzecz ZPAP. Z powodów czysto administracyjnych i prawnych było to niemożliwe tym bardziej, że zgodnie z nowym Wojewódzkim Statusem – BWA powoływało już nowe galerie na terenie województwa Nowosądeckiego, a także rozwijało swoją nową inicjatywę, którą było Ogólnopolskie Biennale Pasteli.

1983 – Wiejska Galeria Sztuki w Jazowsku

1983 – Galeria Sztuki „Dwór Karwacjanów” w Gorlicach

1984 – Uzdrowiskowe Galerie BWA „Ewa i Haneczka” w Szczawnicy

1990 – Galeria BWA „Jatki” w Nowym Targu

A w okresie późniejszym także inne już w województwie małopolskim w Olkuszu, Miechowie, Krynicy itp.

Napięta sytuacja doprowadziła do konfliktu interesów. Zarząd ZPAP czynił staranie o odwołanie dyrektora BWA, a dyrektor nie mógł zgodzić się na bezumowne korzystanie z lokalu i braku współodpowiedzialności za obiekt o zabytkowym charakterze z powodu drewnianych wnętrz i gontowego dachu narażonego na pożar. W tej sytuacji BWA w uzgodnieniu z Urzędem Miasta i władzami wojewódzkimi postanowiła zrezygnować z dalszego prowadzenia “Małej Galerii”.

Pieczę nad dalszym funkcjonowaniem jednostki wraz z siedzibą ZPAP powierzono Miejskiemu Ośrodku Kultury w Nowym Sączu – począwszy od stycznia 1994 roku. ZPAP wycofało się także z organizacji dorocznych wystaw Oddziału w salach BWA co odbywało się od 1957 roku. Wystawy te pod nazwę “Salony” organizowane były w Galerii Sztuki Stara Synagoga  – Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, gdyż sama Mała Galeria była za mała

Ostatnim wspólnym przedsięwzięciem artystycznym zorganizowanym z inicjatywy Małej Galerii i Andrzeja Szarka było przyjęcie do planu wystaw i finansowania przez BWA pierwszego Festiwalu Małych Form w 1993 roku. BWA przekazało na mocy porozumienia z miastem całe wyposażenie Galerii potrzebne do kontunuowania samodzielnej działalności wystawienniczej i edukacyjnej.

Dopiero w 1995 roku Zarząd ZPAP pod przewodnictwem Józefa Pogwizda podpisał porozumienie z Nowosądeckim Ośrodkiem Kultury i Sztuki regulujący zasady użytkowania „Małej Galerii” co zapoczątkowało nowy etap w ich historii.

Od 1 kwietnia 1996 r., Uchwałą Rady Miasta Nowego Sącza, Galeria otrzymała nowy statut i stała się samodzielną placówką samorządową, przyjmując nazwę: Nowosądecka Mała Galeria.

Mimo ciągłych organizacyjnych i formalnych zmian, Mała Galeria konsekwentnie realizuje przyjęte na siebie zadania. Nadal rozszerza swoją ofertę artystyczną i kulturalną. Obok działalności wystawienniczej, która jest wiodącą dla galerii, realizowane są z powodzeniem inne formy, odbywają się koncerty, happeningi, spektakle teatralne, wieczory poezji, spotkania autorskie. Zapraszani są do galerii ludzie sztuki i osobowości artystyczne z kraju i zagranicy. Kilka imprez organizowanych w galerii ma charakter cykliczny.

Do najważniejszych należy coroczny Mały Festiwal Form Artystycznych, nieprzerwanie organizowany od 1993 r. Odbywały się między innymi:  koncerty pn. „Witold Buszek przedstawia …” , benefisy pn. „Portrety sądeczan” i szczególny cykl wystaw pn. „Artysta zaprasza …”. Cyklicznie organizowane były w Galerii imprezy pn. „Debiuty” i „Promocje”. Prowadzona jest praca z młodzieżą tzw. „Mała akademia rysunku” , czyli zajęcia warsztatowe dla młodzieży uzdolnionej plastycznie. Młodzież uczestniczy we wszystkich formach działania galerii, ale szczególnie ważne są organizowane dla młodych ludzi pogadanki i spotkania z artystami. Miejsce i ludzie skupieni wokół galerii stworzyli „genius loci”.

W 2007 r. Mała Galeria przeniosła swoją działalność do zabytkowego dworku na plantach miejskich przy ul. Jagiellońskiej 35.

W 1937 r. po ostatecznym przekazaniu posesji miastu pomieszczenia dworku oddano do dyspozycji Biblioteki Miejskiej oraz Miejskiego Domu Oświatowego Towarzystwa Szkoły Ludowej. Przed wybuchem II wojny światowej obiekt tętnił życiem. W 1938 r. TSL organizowało w tym miejscu interesujące odczyty, m.in. z udziałem Stanisława Witkiewicza, odbywały się również posiedzenia komitetu redakcyjnego „Rocznika Sądeckiego”. Po wojnie, w 1946 r. w miejscu tym na nowo urządzono Bibliotekę Miejską.

W wyremontowanym obiekcie Galeria rozszerzyła wachlarz działalności artystyczno-kulturalnej. Powstała „Galeria Obrazów Ewy Harsdorf” – stała ekspozycja dzieł wybitnej artystki z Nowego Sącza. Zainicjowano nowe formy działań plenerowych na plantach – koncerty „Pod Oknem”. Prowadzono cykl wieczorów dyskusyjnych „Wrzątek kulturalny” wokół problemów związanych z kulturą i sztuką. Większa powierzchnia wystawowa stworzyła możliwości dla bogatszych ekspozycji sztuki współczesnej i spotkań z publicznością

Wyjątkową tradycją stało się zostawianie przez znakomitych gości odwiedzających Galerię, autografów na ścianie, jako pamiątkę wizyty.

Uważny obserwator odnaleźć może wśród licznych podpisów, autografy takich osobowości jak: Czesław Miłosz, Zbigniew Preisner, Krzysztof Zanussi czy Wojciech Pszoniak.

W 2020 roku dyrektorem Nowosądeckiej Małej Galerii został Benedykt Juliusz Polański, zastąpił on Panią Alicję Hebdę. Ze swojego stanowiska odszedł również wieloletni opiekun artystyczny prof. Andrzej Szarek. Po zmianach Nowosądecka Mała Galeria zachowała dotychczasowy charakter działalności. Nadal organizowane są wystawy, koncerty, wernisaże, przeglądy małych form scenicznych. Utrzymany zostanie Mały Festiwal Form Artystycznych – swoista wizytówka Nowosądeckiej Małej Galerii. Ponadto działalność rozszerzona zostanie o nowy projekt Piątka ze sztuką a także stART projekt skierowany do młodych artystów chcących zadebiutować w Małej Galerii.

Dotychczasowa stała ekspozycja obrazów Ewy Harsdorf dostępna będzie w nowej odsłonie a w przyszłości zaprosimy Państwa do wirtualnego spaceru po salach wystawowych Małej Galerii.

Informację zawarte w artykule Historia Nowosądeckiej Galerii pochodzą z katalogu „Małopolskie Biuro Wystaw Artystycznych w Nowym Sączu – 1957 – 2007” Redakcja i opracowanie Ewa Rams. Składamy serdeczne podziękowania Panu Krzysztofowi Kulisiowi za wnikliwe przedstawienie historii Małej Galerii.